Chuyện cách đây 7 năm ở một thị trường cách VN nửa vòng Trái đất, khi nước Mỹ lần đầu tiên lên kế hoạch quốc hữu hóa các ngân hàng (NH) để cứu vãn nền kinh tế khỏi cơn bão khủng hoảng, tưởng sẽ khó diễn ra ở VN nhưng thực tế vẫn đã diễn ra ở đầu 2015.
Chuyện Tây
Nếu trước năm 2007, khi cơn bão tài chính chưa nổi gió tại phố Wall, có lẽ chưa một lần kể từ cuộc Đại khủng hoảng cách đây gần một thế kỷ, Chính phủ Mỹ có ý tưởng đầu tư trực tiếp vào các NH. Một lí do đơn giản là cụm từ "quốc hữu hóa" ở các thị trường này thường mang đến "cảm tưởng" như là một sự đi ngược lại tinh thần sở hữu tài sản tư nhân và ở đây, Nhà nước được cổ súy không thẳng thừng nắm quyền can thiệp hay áp đặt. Người Mỹ, cũng như ở Châu Âu nói chung, ở Anh, Pháp… và nhiều quốc gia mà trong bão tài chính vừa qua đã bỏ nhiều triệu USD và EUR để giải cứu nền kinh tế, vẫn thích dùng từ đặt DN có nguy cơ phá sản "dưới quyền giám hộ", hơn là Chính phủ đi quốc hữu hóa tài sản tư nhân.
Vẫn nói lại chuyện nước Mỹ. Tháng 10/2008, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Henry Paulson đã tuyên bố kế hoạch mua lại cổ phần sở hữu tại các NH, như một bước đi lịch sử của Chính phủ trong bối cảnh cuộc khủng hoảng tài chính đang lan rộng ra toàn cầu bất chấp nỗ lực chống chọi của nhiều chính phủ nói chung. Nhà Trắng hẳn cũng băn khoăn rất nhiều trước những tranh cãi gần như bất tận với đề xuất quốc hữu hóa các NH, được khởi xướng mạnh mẽ bởi Nghiệp đoàn AFL-CIO - đại diện cho hơn 10 triệu lao động của Mỹ, và được khuyến nghị rộng rãi của cựu Chủ tịch Fed Alan Greespan khi ông này chỉ trích Chính phủ Mỹ chưa đủ mạnh tay nếu không thực thi quốc hữu hóa NH để khơi dòng tín dụng và vực lại sức khỏe các nhà băng. Đại diện cho một quan điểm ở chiều ngược lại, người mà không lâu sau đó đã giữ ghế thay Henry Paulson, là Tim Geithner, mà vào năm 2008 vẫn còn giữ chức Chủ tịch Dự trữ liên bang khu vực New York, đã cực lực phản đối việc quốc hữu hóa tài sản tư nhân, trong đó có các NH. Cựu Bộ Trưởng Tài chính Mỹ Tim Geithner nhậm chức vào năm 2009 là người có những quyết sách thiên về hướng hỗ trợ dòng tiền cho các NH để mua lại những NH có nguy cơ sụp đổ, hoặc chia nhỏ các NH. Ông thậm chí còn bị cho là người khơi mào cho quy luật "too big to fail" - quá lớn để sụp đổ - của các NH và dưới thời của ông, đế chế Lehman Brothers đã phải chấp nhận phá sản.
Cho dù thế nào thì thực tế Mỹ vẫn đã quốc hữu hóa - xét về bản chất - những NH như Freddie Mac, Fannie Mae, Indymac hay tập đoàn bảo hiểm AIG… - cứu những NH, định chế tài chính "xác sống" này. Chính phủ Mỹ, cũng như nhiều chính phủ các nước đã học bài học mà Thụy Điển đi trước đã thực thi từ thập niên 90s để giải cứu các NH khỏi sự sụp đổ, bằng cách quốc hữu hóa, sở hữu một phần cổ phần NH và bơm tiền, giám sát, giúp các tổ chức này sống lại. Một số các NH như Freddie Mac, Fannie Mae của Mỹ giờ đây đã hồi phục và hoạt động ổn định.
Chuyện ta
VN công bằng mà nói, chưa có các NH đạt mức "too big to fail". Chúng ta vẫn đang nhắm tới mục tiêu có những NH lớn ngang tầm khu vực và mới chỉ có khoảng 2 NH TMCP quốc doanh đang có triển vọng được đặt trên đà phóng đó. Chúng ta cũng không đi theo con đường chia nhỏ các NH mà ngược lại, toàn hệ thống các NH đang được khuyến khích M&A, hoặc thực hiện những phương cách khác nhau nhưng kết quả gần như giống nhau là tăng vốn điều lệ để phình to hơn. Trường hợp các NH bị quốc hữu hóa đã và đang rơi vào những đối tượng là các NH TMCP quy mô nhỏ.
Đầu năm 2015, NHTM CP đầu tiên bị quốc hữu hóa với giá 0 đồng là NHTM CP Xây dựng Việt Nam (VNCB). Đây là trường hợp mà có lẽ không cần nhắc lại chi tiết về vấn đề sức khỏe khi sau những sự cố xảy đến với cổ đông lớn, chủ Tập đoàn Thiên Thanh và những cổ đông chủ chốt, điều hành khác, VNCB đã rơi vào trạng thái âm vốn chủ sở hữu. Mặc dù mức độ âm vốn chủ sở hữu tới đâu không được NH này hay NH Nhà nước cho biết, song rõ ràng mức độ âm phải đạt tới "ngưỡng" nhất định nào đó, mới khiến NH Nhà nước chọn giải pháp mua lại với giá 0 đồng - trong khi VNCB vẫn còn tới hơn… 500 cổ đông. Có nghĩa hơn 500 cổ đồng này đã phải chấp nhận mất tiền đầu tư, như một rủi ro bất khả kháng và NHNN đã thể hiện vai trò của một cơ quan quản lí, một chủ sở hữu mới - không có nghĩa vụ phải chi trả, chia sẻ cho rủi ro đầu tư của các nhà đầu tư.
Đây là một hiện tượng có thể xem là hoàn toàn mới trong lịch sử NH hiện đại ở VN. Nó trước hết, xóa nỗi lo về việc các Nhà nước đi quốc hữu hóa các NH do Nhà nước có tỷ lệ sở hữu cổ phần chi phối. Thực tế quá trình tái cơ cấu đã xác thực các NHTM cổ phần có vốn Nhà nước đang ăn nên làm ra, ngoại trừ rất hiếm những trường hợp mà Nhà nước chỉ nắm cổ phần rất "tượng trưng", như Eximbank, do câu chuyện nội tại của mình, đang gặp những khó khăn nhất định.
Hiện tượng VCNB cũng xóa nỗi lo trước mắt là các NH có nguy cơ phá sản, sẽ bị bắt buộc phá sản theo đúng Luật vừa được thông qua. Ít nhất thì các NH vẫn còn có "cứu cánh", "cửa sinh" từ bàn tay Nhà nước, cho dù các cổ đông tất nhiên phải chịu thiệt và NH sẽ được "làm mới" hoàn toàn.
Một nỗi lo khác từ phía người gửi tiền cũng đã được xóa tan khi NHNN đứng ra quốc hữu hóa các NH xác sống, không còn đủ điều kiện hoạt động, cho dù NHNN vẫn khẳng định đây không phải là quốc hữu hóa VNCB, mà là mua lại VNCB, như một thương vụ M&A với giá 0 đồng.
Xét về bản chất thì việc NHNN lựa chọn phương thức góp vào vốn chủ sở hữu để đảm bảo CAR (tỉ lệ an toàn vốn) tại VCNB đạt yêu cầu tối thiểu, đủ điều kiện hoạt động (recapitalization) với một tỷ lệ áp đảo tới 100%, cũng không có gì khác với việc NHNN đã "quốc hữu hóa" (nationalization) VNCB. Cái quan trọng nhất là sau sở hữu với giá 0 đồng hoặc quốc hữu hóa, tiếp quản VNCB, NHNN sẽ làm gì để VNCB từ một NH được ví như "xác sống", tức đang âm vốn chủ sở hữu, hay nói một cách khác đi là gần như phá sản, trở lại thành một NH sống thực, hoạt động lành mạnh?
| Và những chuyện khác Nhìn rộng ra ngoài trường hợp VNCB, với những NH có nguy cơ bị định giá 0 đồng tiếp theo sau VNCB, Phó Thống đốc NHNN Nguyễn Phước Thanh mới đây đã tiết lộ danh sách rõ ràng có thể GPBank, hay Ocean Bank. GPBank, vào năm 2014, vẫn còn nằm trong danh sách "ngắm" có thể là đối tượng M&A của NH LienVietPost. Và NH này đã từ chối cơ hội sáp nhập một NH. Trước đó từ cuối 2011, đầu 2012, GPBank đã là NH thuộc nhóm bắt buộc tái cấu trúc và từng được dự báo có thể trở thành NH Việt đầu tiên được một tổ chức tài chính được ngoài mua lại tới…100% . Như vậy GPBank đã có gần trọn 3 năm để lựa chọn kịch bản tái cấu trúc cho mình. Nếu bước qua năm thứ tư mà GPBank vẫn chưa có giải pháp dứt khoát để khắc phục tình trạng âm vốn chủ sở hữu, NH này sẽ theo chân VNCB, trở thành NH được quốc hữu hóa. Mức độ âm vốn chủ sở hữu của Ocean Bank, cũng như ở VNCB hay GPBank, vẫn gần như là một con số bỏ ngỏ khó kiểm chứng cho đến lúc này. Đây đều là các NH chưa niêm yết và ở một số trường hợp các NH đang trong giai đoạn tái cơ cấu, thông tin sức khỏe NH không bắt buộc phải công bố được xem là bình thường. Ngoài các NH kể trên, hệ thống còn có bao nhiêu NH có hệ số vốn chủ sở hữu so với tổng tài sản dưới 8%, mà nợ xấu lên tới trên 10%, đã mất hết vốn, mà vẫn hoạt động như một "xác sống" mà chưa được phát hiện? Báo cáo của VCBS cập nhật Triển vọng 2015 và ngành NH cho rằng trong quá trình tái cơ cấu, nhóm NH yếu kém đã bộc lộ rõ. Chúng ta hiện tại có khoảng 37 NH nếu tính cả những NH đang trong giai đoạn xem xét thực thi M&A. Những cái tên gặp khó khăn hoặc thuộc nhóm "chiếu dưới" như PGBank, MHB, SaigonBank… đều đang có đích nhắm đến rõ ràng. Ngay cả Ocean Bank hay GPBank cũng có thể sẽ có những lựa chọn khác, nếu còn có lựa chọn. Những trường hợp giải cứu kiểu VNCB sẽ là lựa chọn cuối cùng, khi không còn bất kì "cửa" nào. Bởi cho dù mua được cả một NH chỉ với giá 0 đồng, thì NHNN vẫn sẽ phải tính phương án lời, hoặc lỗ, trong tương lai nếu giữ nguyên cổ phần hoặc bán lại số phần, bán lại NH này cho những nhà đầu tư khác. |
| Cơ hội từ "nới" tín dụng Trong kế hoạch của năm 2015, NHNN xây dựng chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng của hệ thống là 15 - 17%, tăng 2-3% so với năm 2014. Cơ sở tăng chỉ tiêu "nới thêm" này đang tạo điều kiện cho cả ngân hàng và DN trong việc cung ứng và tiếp nhận vốn. Nhớ lại những tháng đầu năm 2014, (và xa hơn là cả năm 2013), tăng trưởng tín dụng ở nhiều NH cũng như cả hệ thống NH đã tăng âm. Đây chưa thể cấu thành một quy luật nhưng cái "dớp" của năm 2014 đang được nhiều NH và DN hy vọng không lặp lại trong năm nay. "Chạy đua" tăng tín dụng từ đầu năm Một trong những NH như vậy, và đã có tín dụng tăng khá trong năm 2014 là Vietcombank, ngay hai tháng đầu năm 2015 đã tăng trưởng tín dụng đạt tới 5%. Theo ông Nghiêm Xuân Thành - Chủ tịch HĐQT Vietcombank cho biết, mức tăng tín dụng này, theo kế hoạch đã đạt tới 1/3 của cả năm. Năm 2015, kế hoạch tăng trưởng tín dụng mà Vietcombank đề ra là khoảng 18%. Tương tự như Vietcombank, một ông lớn NH khác là Vietinbank cũng đã có nhịp cho vay sôi động trong tháng 2/2015, những tuần ngay trước Tết. Theo Tổng giám đốc VietinBank Lê Đức Thọ, 2 tuần đầu của tháng 2, tình hình cho vay khá sôi động, những ngày sau Tết trong tình trạng duy trì, nhưng hiện tượng này chỉ mang tính thời vụ. Khả năng tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống đạt 1,7% thoát âm là điều đã gần như chắc chắn. Và điều này cũng phản ánh một sắc màu kinh tế những tháng đầu năm khác hẳn với năm qua: DN đã khởi động nhu cầu vốn ngay từ đầu năm; Cũng như, ngân hàng đã không còn e ngại, trì hoãn việc cho vay dù ứ vốn. Tất nhiên, không phải DN hay ngân hàng nào cũng có thể tận dụng được cơ hội "nới" tiền tệ này. Bởi hiện tại, việc nới tín dụng từ 12-14% lên 15-17% có thể không phải là cơ hội cho toàn hệ thống. Nhiều NH đã đặt kế hoạch khiêm tốn hơn so với "trần" chỉ tiêu tín dụng mà NHNN đề ra. Ngay cả ông lớn như Vietinbank cũng chỉ đặt chỉ tiêu tăng tín dụng ở mức 13-15%. Nhiều ngân hàng ở quy mô nhỏ hơn các NHTMCP quốc doanh thì cho biết họ đang cho chiến lược phát triển ngân hàng bán lẻ, tập trung cho vay tiêu dùng với các khoản vay ngắn, trung và dài hạn, và hướng đến các khoản cho vay chất lượng hơn là cho vay về số lượng. Ông Rahn Wood - Giám đốc Giám đốc khối ngân hàng bán lẻ, mạng lưới phân phối - ngân hàng VIB nói với DĐDN hiện VIB không gặp áp lực về tăng trưởng tín dụng do NH đã lập kế hoạch cho cả năm, cho từng tháng và tính toán đầy đủ các yếu tố mùa vụ. Do đó, nếu dịp đầu năm tăng trưởng tín dụng chưa sôi động, NH cũng sẽ không sốt ruột mà sẽ có thời gian và nguồn lực để đầu tư vào các trọng điểm, có sự cân nhắc lựa chọn để mang đến những khoản tín dụng thành công.
Đã đủ hấp dẫn ? "Có nhiều tín hiệu cho thấy năm 2015 đang được khởi động khá tốt. Chúng tôi đã sẵn sàng cho vay vốn ngay từ đầu năm với hệ thống phê duyệt tập trung để doanh nghiệp, khách hàng có thể được vay với tốc độ nhanh và hiệu quả nhất. Còn nhìn trên bình diện toàn hệ thống, nếu lãi suất tiếp tục có sự điều chỉnh giảm, chắc chắn giá vốn sẽ rất rẻ và khách hàng sẽ càng tăng nhu cầu vay. Song nhìn trong dài hạn, với các khoản tín dụng trung và dài hạn, thì mức lãi suất cho vay hiện nay theo tôi đã là rất hấp dẫn. Bởi trong tương lai, kinh tế VN dự báo sẽ khởi sắc, chỉ số lạm phát sẽ tăng lên và lãi suất sẽ phải điều chỉnh. Đây cũng chính là một điều kiện nữa để các NH "bung" vốn và cạnh tranh phục vụ nhu cầu vốn cho khách hàng, trong suốt cả năm nay", Giám đốc Khối Bán lẻ VIB nhấn mạnh. Theo nhận định của TS Trần Du Lịch, với diễn biến khả quan từ năm 2014, năm 2015, khả năng hệ thống NH vẫn đạt được tăng trưởng tín dụng như mục tiêu đề ra. Song, theo ông, lãi suất cho vay trung dài hạn phải giảm hơn nữa, thì số DN vay vốn mới tăng được nhiều hơn và vốn chảy vào sản xuất kinh doanh thực chất hơn. Từ đó, tín dụng tăng trưởng mới bền vững hơn. Tại cuộc họp triển khai nhiệm vụ tại một NH lớn, Thống đốc Nguyễn Văn Bình vừa một lần nữa kêu gọi các nhà băng hãy hy sinh lợi nhuận, cân đối lại tài sản... để giảm tiếp lãi vay trung - dài hạn xuống thêm từ 1-1,5%/năm nữa trong năm 2015. Và mục tiêu này đã đưa vào Chỉ thị số 01 của NHNN về điều hành chính sách tiền tệ hoạt động NH trong năm 2015 vừa được Thống đốc ban hành. |
