Doanh nghiệp cần chuyển sang mua lúa thay vì gạo

Theo ông Huỳnh Thế Năng, Tổng Giám đốc Tổng Công ty Lương thực Miền Nam (VinaFood 2), các doanh nghiệp xuất khẩu gạo cần phải thay đổi tư duy tiếp cận thị trường, chuyển từ phương thức "mua gạo" sang tiếp cận "mua lúa" để kiểm soát chất lượng đầu vào cho chế biến xuất khẩu. Điều này còn giúp nông dân tránh bị "cò lúa" ép giá.

Nông dân thường không tiếp cận bán lúa trực tiếp cho doanh nghiệp mà phải qua "cò"

Là một nước xuất khẩu gạo lớn trên thế giới nhưng từ năm 2012 trở đi, xuất khẩu gạo của Việt Nam gặp nhiều khó khăn, tuy tăng về lượng nhưng giảm dần về giá trị. Cụ thể, ước tính trong năm 2014, Việt Nam xuất khẩu khoảng 6,5 triệu tấn gạo, giảm 10% so với năm 2013 và giảm 1,17 triệu tấn so với năm 2012.

Theo các chuyên gia, ngành lúa gạo Việt Nam quy mô sản xuất còn phân tán, nhỏ lẻ; tổ chức sản xuất còn hạn chế, yếu kém. Đơn cử, khảo sát tại An Giang - một trong những địa phương trồng lúa lớn nhất ĐBSCL - cho thấy, số hộ có diện tích đất sản xuất dưới 1 ha chiếm tới 76,14%, trong đó, số hộ có diện tích dưới 5.000 m2 chiếm 47,84%.

Do sản xuất nhỏ lẻ nên phần lớn các vùng lúa khâu canh tác còn theo tập quán cũ, lạc hậu. Tình trạng sử dụng giống lúa chất lượng thấp còn nhiều, giống vụ sau thường là giống của vụ trước để lại dẫn đến năng suất, chất lượng chưa đảm bảo và hiện nay chưa có giống lúa nào có chất lượng cao ổn định và kháng sâu bệnh.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), có tới khoảng 70% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam là gạo có phẩm cấp thấp (25% tấm) nên khó tiếp cận vào các phân khúc thị trường ưa chuộng gạo cấp cao; trong khi đó, phân khúc cấp trung, cấp thấp lại có nhiều quốc gia cùng cạnh tranh dẫn đến giá bán và lợi nhuận giảm. Chưa kể gạo chúng ta lại không có thương hiệu và công tác thương mại còn yếu kém.

Trong khi đó, người trồng lúa luôn rơi vào tình cảnh "đơn côi" trong sản xuất. Sau mỗi vụ thu hoạch, họ không được kết nối trực tiếp với doanh nghiệp mà phải qua nhiều khâu trung gian. Thống kê của Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết, chỉ có khoảng 10% doanh nghiệp mua lúa trực tiếp của nông dân. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến người trồng lúa luôn rơi vào cảnh "được mùa, mất giá", đời sống còn gặp nhiều khó khăn.

PGS.TS Nguyễn Văn Sánh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL cho rằng, để người trồng lúa có thu nhập ổn định cần giải quyết đầu ra cho sản phẩm lúa gạo. Muốn làm được điều này, theo ông Sánh, Việt Nam cần xây dựng thị trường tiêu thụ lúa gạo mang tính tập trung và ổn định bằng cách tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Còn theo chuyên gia nông học, GS.TS Võ Tòng Xuân, để hạt gạo Việt Nam không bị "lép vế" khi cạnh tranh với các đối thủ trực tiếp như Thái Lan hay Ấn Độ thì trước hết phải nâng cao chất lượng hạt gạo, qua đó định hướng người nông dân canh tác theo chuỗi giá trị, có đầu tư chất xám trên cơ sở áp dụng khoa học, kỹ thuật tiên tiến, đặc biệt là khâu chế biến.

Phát biểu tại một Hội nghị mới đây tại Sóc Trăng, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Cao Đức Phát cho rằng, mục tiêu của ngành nông nghiệp là nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống nông dân thông qua việc điều chỉnh những hợp phần có tính chất cơ cấu, lâu dài và giải pháp đồng bộ.

Đặc biệt, phải thay đổi tư duy, cách làm của nông dân. Phải nỗ lực tăng năng suất, nâng cao giá trị gia tăng một cách bền vững cho nhà nông.

"Muốn vậy, phải chú trọng và phát triển thị trường, hỗ trợ nông dân nhanh chóng thích ứng với biến đổi và nhu cầu thị trường. Cùng với đó là quan tâm chuyển giao và hỗ trợ nông dân khoa học công nghệ, kể cả nông nghiệp công nghệ cao", Bộ trưởng Cao Đức Phát nhấn mạnh.