Hiến chương chính thức của Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) ghi rõ mục tiêu chính của nhóm này là đạt được "sự ổn định về giá trên thị trường dầu mỏ quốc tế". Tuy nhiên, OPEC đã không thực sự thành công với nhiệm vụ này. Tháng 6, giá một thùng dầu - lúc đó đang ở mức 115 USD - bắt đầu sụt giảm. Hiện nay giá đã xuống gần 70 USD/thùng.
Một phần nguyên nhân là dẫn đến mức giảm gần 40% là do kinh tế toàn cầu trì trệ khiến lượng dầu tiêu thụ thấp hơn dự báo. Một phần khác là do chính bản thân OPEC khi nhóm này sản xuất vượt nhu cầu của thị trường. Tuy nhiên, theo The Economist, thủ phạm chính là những ông trùm kinh doanh dầu mỏ ở các bang North Dakota và Texas của nước Mỹ.
Cuộc cách mạng mang tên fracking
Suốt 4 năm qua, khi mà giá dầu xoay quanh mốc 100 USD/thùng, họ bắt đầu khai thác dầu từ đá phiến - nguồn dầu trước đó được coi là không tồn tại. Kể từ năm 2010, khoảng 20.000 giếng mới đã được hoàn thành - con số cao gấp 10 lần so với của Saudi Arabia.
Sản lượng dầu của Mỹ tăng thêm 1/3, lên gần 9 triệu thùng/ngày và chỉ kém Saudi Arabia 1 triệu thùng. Cuộc cạnh tranh giữa những người thợ khai thác dầu từ khí đá phiến (shalemen) và các ông hoàng Trung Đông (sheikhs) đã đẩy thế giới từ trạng thái thiếu dầu sang thừa dầu.
Có thể so sánh tác động của giá dầu giảm đối với tăng trưởng kinh tế thế giới giống như một liều adrenalin. Giá giảm gần 40 USD chuyển số tiền 1.300 tỷ USD từ nhà sản xuất sang người tiêu dùng. Thông thường, một người sở hữu xe ô tô ở Mỹ phải trả 3.000 USD cho các cây xăng trong năm 2013. Năm nay anh ta sẽ tiết kiệm được khoảng 800 USD - tương đương với việc lương tăng 2%.
Các nước nhập khẩu nhiều dầu như Eurozone, Ấn Độ, Nhật Bản và Thổ Nhĩ Kỳ đều đang hưởng lợi từ xu hướng giảm của giá dầu. Vì tiền sẽ được chi tiêu thay vì tiết kiệm như trước, GDP toàn cầu sẽ tăng lên.
Giá dầu giảm cũng khiến chỉ số giá tiêu dùng (vốn đã ở mức thấp) giảm, vì thế khuyến khích các NHTW tiến đến nới lỏng chính sách tiền tệ mạnh mẽ hơn. Cục dự trữ liên bang Mỹ (Fed) cũng sẽ chưa vội nâng lãi suất trong khi ECB hành động quyết liệt hơn trong cuộc chiến chống giảm phát.
Tất nhiên, cũng có những kẻ "thua cuộc", đặc biệt là các nước sản xuất dầu có ngân sách phụ thuộc vào giá dầu. Đồng ruble đã lập đáy mới khi triển vọng kinh tế Nga tăm tối hơn. Nigeria buộc phải nâng lãi suất và phá giá đồng naira. Venezuela tiến gần hơn đến bờ vực phá sản. Đà giảm của giá dầu cũng khiến thị trường tài chính toàn cầu "đứng ngồi không yên".
Tuy nhiên, cuối cùng thì chúng ta vẫn không thể chối cãi sự thực rằng tổng thể thì giá dầu có tác động tích cực đối với kinh tế toàn cầu.
Dẫu vậy, tác động tích cực đến đâu sẽ phụ thuộc vào việc giá dầu thấp trong bao lâu nữa. Và, đó chính là chủ đề của cuộc chiến dai dẳng giữa OPEC và các nhà khai thác dầu từ khí đá phiến của Mỹ. Một vài thành viên của OPEC muốn cắt giảm sản lượng với hi vọng có thể kéo giá lên.
Tuy nhiên, một số nước, đặc biệt là Saudi Arabia, dường như vẫn nhớ như in bài học của những năm 1970, khi giá dầu tăng mạnh khiến người ta đổ xô đầu tư vào dầu và dẫn đến tình trạng dư thừa nguồn cung trong suốt 1 thập kỷ. Saudi quyết định dùng một chiêu bài khác: cứ để giá dầu giảm và bên nào sản xuất dầu với chi phí quá cao sẽ phá sản. Sau đó nguồn cung được điều chỉnh và giá sẽ tự nhiên tăng lên.
Vai trò quyết định của nước Mỹ
Có nhiều dấu hiệu cho thấy chiến lược này đang được thực hiện. Cổ phiếu của các công ty tập trung vào dầu từ đá phiến sét đã giảm điểm, thậm chí nhiều công ty ngập trong nợ. Trước khi dầu giảm giá, hầu hết đã đầu tư vào những giếng dầu mới. Giờ đây, với doanh thu lao dốc, họ sẽ gặp nhiều khó khăn.
Kể cả khi một số công ty khai thác dầu từ đá phiến có thể sống sót, thị trường buộc họ phải cắt giảm chi phí để phù hợp với số tiền thu được từ bán dầu. Vì sản lượng của những giếng dầu này có thể giảm 60 - 70% trong năm đầu tiên khai thác, giảm đầu tư sẽ nhanh chóng biến thành sản lượng giảm.
Cú điều chỉnh này sẽ gây ra nhiều đau đớn. Tuy nhiên, điều này là tốt cho ngành này trong dài hạn. Fracking - kỹ thuật trong đó nước, cát và hóa chất được bơm vào các cấu trúc đá phiến để ép ra dầu - là công nghệ còn non trẻ và sẽ được cải thiện để tăng năng suất.
Hãng nghiên cứu IHS nhận định chi phí của 1 dự án khai thác dầu từ đá phiến đã giảm từ 70 USD/thùng xuống chỉ còn 57 USD/thùng. Các kỹ sư đã học được cách khoan giếng nhanh hơn và khai thác được nhiều dầu hơn.
Những công ty có thể thích ứng tốt với "cơn bão" hiện nay sẽ có rất nhiều giếng dầu để khai thác. Hoạt động này chỉ mới bắt đầu ở vùng Niobrara của Colorado và vùng Mississippian Lime dọc biên giới giữa Oklahoma và Kansas. Dầu đá phiến không chỉ có mặt ở Mỹ mà còn ở nhiều nơi khác trên toàn thế giới, từ Trung Quốc cho tới Cộng hòa Séc.
Quan trọng hơn cả, đầu tư vào dầu đá phiến có nhiều ưu điểm về vốn đầu tư. Những mỏ dầu khổng lồ truyền thống chưa được khai thác thường nằm ở những vùng con người khó tiếp cận, dưới đáy đại dương hay ở nơi có khí hậu khắc nghiệt như Bắc Cực.
Các tập đoàn Exxon Mobil của Mỹ và Rosneft của Nga đã mất 2 tháng và 700 triệu USD chỉ để khoan 1 giếng dầu ở biển Kara (phía Bắc Siberia). Mặc dù họ đã tìm ra dầu, phát triển mỏ này sẽ mất nhiều năm và hàng tỷ USD.
Ngược lại, các giếng dầu đá phiến có thể được khoan trong 1 tuần và chỉ tốn 1,5 triệu USD. Các công ty khai thác cũng biết chính xác địa điểm có dầu. Câu hỏi duy nhất là họ cần khoan bao nhiêu giếng. Thậm chí hoạt động thăm dò và khai thác được ví von với ngành đồ uống: bất cứ khi nào thế giới "khát" dầu, bạn chỉ cần "mở nắp chai".
Thế giới cần sự ổn định
Rõ ràng ngành dầu đã thay đổi. Thị trường vẫn sẽ bị tác động bởi những yếu tố chính trị: chiến tranh ở Trung Đông hay động thái của Tổng thống Nga Vladimir Putin có thể khiến giá dầu tăng lên. Tuy nhiên, nếu không có những sự kiện này, giá dầu sẽ ít bị tác động bởi các cú sốc hoặc ít bị bóp méo hơn so với trước.
Cho dù lượng tăng thêm 3 triệu thùng/ngày của Mỹ chỉ là một phần quá nhỏ bé so với con số 90 triệu thùng mà thế giới tiêu thụ, cuộc cách mạng đá phiến ở Mỹ thực sự là một đối thủ đáng gờm đối với Saudi Arabia. Mỹ không chỉ giúp giảm mức độ biến động giá dầu mà còn giảm biến động của kinh tế thế giới.
Lịch sử cho thấy dầu mỏ và tài chính là hai ngành duy nhất có khả năng đẩy thế giới vào suy thoái. Ít nhất thì một trong hai ngành này nên ổn định hơn trong tương lai.
