Bản báo cáo này phân tích tác động về mặt vĩ mô của việc giá dầu giảm, gồm tác động đối với cán cân thương mại, ngân sách, lạm phát và nền kinh tế nói chung.
Về cán cân thương mại, SSI Research cho rằng cán cân thương mại về dầu mỏ của Việt Nam khá cân bằng.
Trong 11 tháng đầu năm 2014, xuất khẩu dầu thô và sản phẩm xăng dầu đạt 7,8 tỷ USD, trong khi nhập khẩu dầu thô và các sản phẩm xăng dầu (bao gồm cả LPG) đạt 8,43 tỷ USD. Do giá trị xuất khẩu được ghi nhận theo cơ sở giá FOB và kim ngạch nhập khẩu ghi nhận theo cơ sở giá CIF, nên 2 con số trên coi như tương đương.
Tuy nhiên, nếu tính đến các sản phẩm có liên quan đến dầu (như phân bón, nhựa và các sản phẩm tinh chế khác), mức chênh lệch sẽ là đáng kể (xuất khẩu đạt 10,22 tỷ USD, còn nhập khẩu đạt 19,16 tỷ USD). Do đó, Việt Nam rõ ràng được hưởng lợi từ xu hướng giảm giá hiện tại của dầu thô toàn cầu.
Về cán cân ngân sách, SSI Research cho rằng những nhận định về việc ngân sách thất thu gần đây là mang tính thổi phồng.
Xét về giá trị tương đối, dầu thô hiện đóng góp khoảng 10% cho ngân sách nhà nước, thấp hơn nhiều so với mức 25% trong quá khứ. Ngay cả về giá trị tuyệt đối, mức đóng góp cho ngân sách bắt đầu giảm từ năm 2013, và trong dự toán cho năm 2015, Chính phủ ước tính tổng mức đóng góp của dầu thô sẽ chỉ đạt 4,32 tỷ USD, tương đương 10,2% số thu ngân sách (tương tự như kế hoạch năm 2014).
Về thiệt hại trực tiếp đối với ngân sách nhà nước, nếu giá dầu thô thế giới vẫn duy trì ở ngưỡng 60-65 USD/thùng, ngân sách có thể hụt thu khoảng 1-1,5 tỷ USD. Nhưng cần lưu ý rằng kế hoạch ngân sách nhà nước năm 2015 được dự toán dựa trên giả định giá dầu thô đứng ở mức 100 USD/thùng.
Tuy nhiên, SSI Research cho rằng điều đó không đáng phải lo sợ, cho rằng giá dầu giảm sẽ hỗ trợ cho ngân sách hơn gây phương hại cho nó. Người tiêu dùng và các doanh nghiệp sẽ được hưởng lợi từ việc giá dầu giảm, theo đó sẽ hỗ trợ cho ngân sách.
Nói một cách đơn giản, tổng lượng tiêu thụ các sản phẩm xăng dầu tại Việt Nam là 17 triệu tấn/năm, và nếu giá bán lẻ giảm 5.000 đồng/lít-kg (tức giảm trung bình 20%, năm 2015 so với 2014), thì toàn bộ nền kinh tế có thể tiết kiệm được gần 4 tỷ USD, và điều này được chứng minh trong việc chi phí vận tải giảm. Tác động tổng thể có thể còn cao nữa, vì xăng dầu vẫn là chi phí đầu vào chủ yếu của nhiều loại hàng hóa và dịch vụ.
Do đó, khoản thất thu ngân sách ở trên có thể được bù đắp bởi việc đóng góp từ thuế tăng do tiêu dùng tăng và lợi nhuận của các doanh nghiệp cải thiện.
Mặc dù chính phủ đã tăng thuế nhập khẩu sản phẩm tinh chế và đang xem xét bỏ trợ cấp đối với giá điện và dịch vụ y tế, khi giá xăng dầu có thể giảm trên 20%, nhưng người tiêu dùng vẫn được hưởng lợi từ việc giá xăng giảm. Như vậy, giá dầu giảm được coi như một khoản giảm thuế để hỗ trợ nền kinh tế.
Về lạm phát, giá dầu giảm tương đương với lạm phát thấp, và tạo thêm dư địa cho việc hoạch định chính sách. Về chính sách tiền tệ, thay vì thắt chặt, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có thể tiếp tục nới lỏng chính sách, cắt giảm lãi suất hơn nữa mà không lo lạm phát. Về chính sách tài khóa, lạm phát và lãi suất thấp kéo dài có thể khiến lợi suất trái phiếu chính phủ giảm, theo đó sẽ giúp hỗ trợ Bộ Tài chính phát hành trái phiếu trong năm 2015.
Về tác động đối với nền kinh tế, dầu khí là một ngành chủ chốt của nền kinh tế. Theo số liệu của năm 2013, ngành khai khoáng đóng góp khoảng 10% GDP, trong khi dầu thô và khí đốt tự nhiên đóng góp tới 70% cho ngành khai khoáng. Như vậy, có thể nói, ngành dầu khí chỉ đóng góp có 7% GDP.
Nên nhớ rằng động lực thúc đẩy tăng trưởng GDP là lĩnh vực sản xuất, nhờ các doanh nghiệp FDI như Samsung và tên tuổi lớn khác như Bridgestone. Việc các doanh nghiệp này dự kiến sẽ hoạt động hết công suất trong năm tới, cộng với các chất xúc tác khác cho sự tăng trưởng như lãi suất thấp, sẽ bắt đầu làm tan băng thị trường bất động sản.
Tóm lại, SSI Research cho rằng nếu bỏ qua các lời phỏng đoán giật gân và triệt để nghiên cứu các bằng chứng, chúng ta sẽ thấy việc giá dầu giảm đang hỗ trợ cho Việt Nam, chứ không phải gây hại.
“Bất chấp các sự kiện gần đây, chúng tôi vẫn tin tưởng Việt Nam đang tiếp tục trên đà phục hồi,” các chuyên viên của SSI Research viết trong bản báo cáo.
