Phiên giao dịch mất điểm mạnh nhất của VN-Index trong vòng sáu tháng qua vào ngày thứ Ba của tuần này đã cho thấy công nghệ giải chấp cổ phiếu ký quỹ (margin) của các công ty chứng khoán tiến bộ đến mức nào.
Sau khi giá các cổ phiếu dầu khí rớt 40-50% so với đỉnh, chúng đã đồng loạt được tự động cắt lỗ để thu hồi vốn vay. Không còn là lệnh đặt bán của nhà đầu tư vì không còn sự lựa chọn giá bán tốt nhất, mà là lệnh bán được tự động kích hoạt, khớp thẳng vào tất cả các mức giá bên mua có trên sàn, bất chấp giá nào.
Lệnh bán lớn không chỉ từ một nhà môi giới, mà từ hầu hết các công ty. Điều này không khó nhận ra và nó làm chùn bước lực cầu. Hậu quả là cổ phiếu dầu khí dư bán giá sàn chất đống hàng triệu đơn vị. Hiện tượng trắng bảng bên mua đã không diễn ra kể từ sự kiện biển Đông đầu tháng 5-2014, lại tái diễn.
Vào lúc cổ phiếu dầu khí không thể bán được nữa vì không còn người mua, những nhà đầu tư sử dụng margin bắt buộc phải bán những cổ phiếu khác trong danh mục để trả nợ cho công ty chứng khoán. Tác động dây chuyền đã xảy ra. Những cổ phiếu nào có thể bán được, đều được bán hết mức. Cổ phiếu thanh khoản càng cao, càng bị bán nhiều. Cả thị trường bị bán tháo.
Tuần trước cổ phiếu bất động sản, vật liệu xây dựng, xây lắp, nhựa, săm lốp, tiêu dùng, vận tải ... tức những ngành nghề được hưởng lợi từ giá dầu giảm đều giữ giá khá tốt. Tuần này chúng bị vạ lây bởi margin.
Hiệu ứng dây chuyền tác động tiêu cực lên thị trường chung đang phản ánh mặt trái của margin. Những tháng qua, cổ phiếu dầu khí đã tăng giá quá nhanh, quá nhiều, không chỉ dựa vào thực lực chính của doanh nghiệp, mà một phần chủ yếu dựa vào margin. VN-Index đi lên bằng tiền ảo và cũng chính tiền ảo đang đe doạ sự phục hồi cũng như niềm tin vào thị trường.
Một số ý kiến cho rằng việc các ngân hàng chuẩn bị thực hiện Thông tư 36, trong đó có việc giảm tỷ lệ cho vay đầu tư, kinh doanh cổ phiếu, đang ảnh hưởng đến thị trường. Thực tế cho đến nay, hầu như các ngân hàng chưa hề giảm nguồn vốn này. Các công ty chứng khoán thừa nhận tiền dành cho dịch vụ ký quỹ chủ yếu là nguồn vốn tự có của họ, thậm chí nguồn vốn đó cũng chưa sử dụng hết.
Nguyên nhân giải chấp cổ phiếu không phải do tổng lượng margin đã tối đa, mà do giá chứng khoán giảm. Nếu nhà đầu tư có 100 đồng, họ được vay ký quỹ 100 đồng nữa. Họ dùng 200 đồng ấy mua cổ phiếu. Nay giá cổ phiếu giảm, vốn của họ không những "cụt", họ còn phải bù tiền cho số lỗ đầu tư từ margin. Điều này dẫn đến giải chấp, chứ không phải thị trường đã sử dụng hết vốn dành cho ký quỹ.
Trong cuộc chơi margin, rủi ro thuộc về nhà đầu tư, còn thị trường lên hay xuống các công ty chứng khoán vẫn có phí môi giới. Giải chấp nhiều, thanh khoản cao, họ càng thu được nhiều phí.
Lâu nay hoạt động ký quỹ đã nhận được không ít cảnh báo, nhưng các công ty chứng khoán vẫn chạy đua theo margin để cạnh tranh thị phần. Trong rủi có may. Có lẽ nhờ những đợt giải chấp mà thị trường được sàng lọc, trở nên trong sạch hơn với nguồn vốn thật của nhà đầu tư.
Bên cạnh giải chấp, thị trường một mặt khác chứng kiến sự giải ngân trở lại của dòng tiền trung, dài hạn vào các cổ phiếu cơ bản tốt. Không ít cổ phiếu thuộc nhóm cơ bản đã điều chỉnh về vùng giá hợp lý với chỉ số PE khoảng 7-8 lần. Nhóm này bị các cổ phiếu đầu cơ "qua mặt" trong những tháng qua và chúng đã không tăng giá, ở trạng thái tích lũy đã khá lâu. Việc mua đón đầu chờ kết quả kinh doanh quí 4 và cả năm là động thái đáng xem xét.
Trước mắt sự phục hồi nhanh chậm của thị trường sẽ tiếp tục phụ thuộc vào hiệu ứng margin, cho đến khi cổ phiếu dầu khí chạm đến một mức nào đó đủ sức hấp dẫn dòng tiền quay lại với nó. Thời gian có thể phải tính bằng tuần.
