Doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa

Sáng 26-11, Bộ Công Thương đã cùng dự án Quản trị nhà nước nhằm tăng trưởng toàn diện (GIG) của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tổ chức hội thảo về cơ chế tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa (tự CNXX). Doanh nghiệp (DN) có thể tiếp tục góp ý về Bộ Công Thương để bộ này xây dựng quy định thực thi phù hợp trong thời gian tới.

Thí điểm diện hẹp

Ông Vương Đức Anh, Phó phòng Xuất nhập khẩu hàng hóa (Bộ Công Thương), cho biết cơ chế tự CNXX không mới với các nước phát triển. Có một số mô hình tự CNXX đang áp dụng như cho DN sản xuất tự CNXX; cho tất cả DN xuất khẩu được tự CNXX; chỉ những DN xuất khẩu đủ điều kiện mới được tự CNXX... Một số nước như Singapore, Malaysia áp dụng cơ chế rộng mở cho tất cả DN xuất khẩu. Tuy nhiên, xuất phát từ lo ngại về gian lận trong CNXX nên Việt Nam sẽ thí điểm quy trình chặt chẽ và khả năng gian lận thương mại thấp, chỉ cho DN sản xuất xuất khẩu được tự CNXX.

Lâu nay DN phải đến bộ phận cấp CNXX của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam xin cấp CNXX. Khi tham gia cơ chế tự CNXX, DN có quyền tự khai báo xuất xứ hàng hóa của mình trên hóa đơn thương mại.

Nhiều DN tại hội thảo đặt vấn đề mở rộng diện áp dụng. Đại diện một công ty giao nhận vận tải hỏi rằng: Khách hàng rất bận và không rành rẽ về giấy tờ, liệu công ty vận chuyển có thể đại diện cho một số khách hàng để làm thủ tục tự CNXX này không? Nhiều DN khác chỉ chuyên xuất khẩu mà không trực tiếp sản xuất ra hàng hóa cũng đặt vấn đề tương tự.

Tuy nhiên, đại diện Bộ Công Thương cho biết về lâu dài có thể mở rộng, còn giai đoạn thí điểm thì chỉ có DN sản xuất và xuất khẩu chính sản phẩm của mình mới được đăng ký để áp dụng cơ chế này.

Ông Vương Đức Anh cũng bày tỏ: Dự án thí điểm với quy mô nhỏ, chỉ hiệu lực với các hợp đồng xuất nhập khẩu giữa các nước Lào, Philippines, Indonesia, Việt Nam nên cũng sẽ không có nhiều DN được áp dụng ở giai đoạn thí điểm này. DN lại phải đáp ứng điều kiện về kim ngạch xuất cao, không vi phạm pháp luật, có nhân viên có chứng chỉ đào tạo về CNXX... thì mới được tham gia.

Đại diện Bộ Công Thương cũng lưu ý rằng DN tham gia sẽ phải tự lưu trữ hồ sơ đầu vào, quá trình sản xuất... để chứng minh về xuất xứ hàng hóa; DN có thể bị kiểm tra thực tế nhà xưởng thường xuyên hơn; nhà nhập khẩu sẽ yêu cầu DN cung cấp nhiều thông tin hơn để họ có thể tin cậy.

Cẩn thận không thừa

Bà Trần Thị Thu Hương, Giám đốc Trung tâm Xác nhận chứng từ thương mại (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam), cho rằng thuận lợi của tự CNXX là DN tự khai báo, không cần đi xin giấy từ cơ quan nào khác cấp cho mình. Song cái khó là DN phải tự chịu trách nhiệm. Nguyên tắc là DN hiểu về sản phẩm của mình rõ hơn bất cứ ai. Hiểu rõ mà khai CNXX sai thì xem như là gian lận thương mại rồi.

Bà Hương cho rằng DN xuất khẩu gian lận sẽ mất uy tín, mất bạn hàng, bị truy cứu trách nhiệm hình sự vì làm giả. DN nhập khẩu nhận phải CNXX giả do đối tác cung cấp sẽ bị động về giá cả, tưởng được ưu đãi thuế thấp nhưng không được.

Các chuyên viên cấp CNXX cảnh báo về gian lận: Có rất nhiều kiểu gian lận như cung cấp bằng chứng sai (về nguyên vật liệu đầu vào, quá trình sản xuất...) để cho ra CNXX sai; làm giả chứng từ, tráo chứng từ; tẩy xóa, sửa chữa thông tin trên CNXX được cấp, thậm chí làm giả nguyên cả CNXX... Những gian lận về CNXX thường chỉ được phát hiện khi cơ quan hải quan các nước có nghi ngờ, gửi yêu cầu đến nước xuất khẩu để thẩm tra tính xác thực của CNXX.

Các nguyên nhân dẫn đến gian lận thương mại thường gặp như DN hứa hẹn sẽ cung cấp CNXX cho khách hàng được hưởng ưu đãi thuế; sản phẩm đang bị hạn chế nhập khẩu, bị áp thuế chống bán phá giá, cần có CNXX quốc gia khác để việc nhập khẩu thuận lợi, tránh được thuế... Do đó, hầu hết các nước đều không cho tự CNXX đối với các mặt hàng nhạy cảm có nguy cơ gian lận thương mại cao ví dụ như hàng đang bị chống bán phá giá, chống trợ cấp, thuế cao.

Tuy vậy, bà Deborah Elms, Chuyên gia dự án GIG, cho rằng dù DN tự CNXX hay cơ quan quản lý cấp CNXX thì đều xảy ra gian lận thương mại cả thôi. Không có cách đảm bảo không gian lận. Cho nên hãy tin vào ý thức của DN. Cần có cơ chế pháp lý rõ ràng, cho DN tự chịu trách nhiệm, phạt nghiêm các gian lận.